Strona główna portalu www.kalkulator-ubezpieczeniowy.plOdnosząc się do pojawiających się często w praktyce kwestii dotyczących roszczeń odszkodowawczych oraz zasad odpowiedzialności cywilnej z tytułu szkód na osobie powstałych w różnego rodzaju placówkach handlowych: sklepach (marketach), punktach usługowych, gastronomicznych itd., przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w przystępny sposób ukazać ww. problemy.

W tym celu poniżej pragniemy przedstawić podstawowe informacje umożliwiające dochodzenie roszczeń, przez poszkodowane w takich miejscach osoby. Podstawowym krokiem, który należy przedsięwziąć w celu skutecznego dochodzenia roszczenia związanego z uszkodzeniem ciała (tzw. szkodą osobową) jest prawidłowe wskazanie podmiotu zobowiązanego do jej naprawienia. Podkreślić bowiem należy, że za zdarzenie szkodowe, mające miejsce w sklepie (lokalu oraz jego bliskim otoczeniu), odpowiedzialność cywilną ponosić może właściciel bądź posiadacz, do którego obiekt należy. Biorąc pod uwagę, że najczęstszymi przyczynami szkód osobowych są bądź niewłaściwy stan posadzki (np. ubytki lub nierówność podłogi, brak usunięcia lodu, śniegu, nieczystości, skutkujący śliskością podłogi, schodów itp.) bądź niewłaściwe zabezpieczenie niebezpiecznych miejsc (np. brak mat antypoślizgowych na śliskiej nawierzchni) wskazać należy, że roszczenia będą przede wszystkim kierowane względem podmiotu, który zajmuje dany lokal (budynek). Dlatego w pierwszej kolejności należy ustalić kto jest zobowiązany do zabezpieczenia i dbania o należyty stan techniczno-sanitarny lokalu oraz jaka jest jego forma organizacyjno-prawna. W przypadku, gdy do zdarzenia szkodowego dojdzie np. w sklepie, którego właścicielem jest przedsiębiorca będący osobą fizyczną roszczenia należy skierować personalnie względem niego. W razie, gdy do szkody dojdzie w pomieszczeniu zajmowanym przez „większego” przedsiębiorcę, np. hurtownie, supermarket – zazwyczaj z żądaniem o naprawienie szkody wystąpić należy do właściwej osoby prawnej, np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej, która prowadzi działalność w lokalu, w którym doszło do szkody. Pamiętać jednak należy, że w niektórych przypadkach należy zwrócić się z roszczeniem odszkodowawczym względem innej osoby niż widniejące w sklepie, punkcie gastronomicznym oznaczenie. Najczęstszym przypadkiem będzie tutaj tzw. franchising. Jest to rodzaj umowy, w której właściciel sklepu czy punktu usługowego (franczyzobiorca) działa pod szyldem wyrobionej i powszechnie znanej marki (franczyzodawca) i polega na „użyczeniu” za opłatą przez franczyzodawcę franczyzobiorcy swej nazwy oraz wiedzy nt. prowadzonej działalności przedsiębiorcy, który od określonego momentu sprzedaje produkty pod nazwą jego firmy. W sklepie, punkcie usługowym, gastronomicznym w takich przypadkach widnieje nazwa franczyzodawcy, zaś w świetle odpowiedzialności zobowiązanym będzie prawnie i finansowo odrębny i niezależny od franczyzodawcy przedsiębiorca (franczyzobiorca). W takim przypadku należy ustalić dane franczyzobiorcy (przeważnie właściciela sklepu, punktu gastronomicznego) i wystąpić z roszczeniami przeciwko niemu.

Z drugiej równie ważnej strony należy pamiętać, że do odpowiedzialności podmiotu prowadzącego sklep, punkt usługowy, gastronomiczny niezbędne jest:

zaistnienie, powstanie szkody (np. złamanie nogi w sklepie), szkoda musi być spowodowana działaniem lub zaniechaniem, z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy (złamanie nastąpiło na skutek śliskiej, mokrej podłogi), musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy szkodą a działaniem lub zaniechaniem, z którym wiąże się obowiązek odszkodowawczy. Powyższe wyliczenie powoduje, iż o obowiązku naprawienia szkody można mówić jedynie wówczas, gdy zaistnieją łącznie wszystkie wskazane powyżej przesłanki.

Szeroki katalog usług świadczących przez różnego rodzaju podmioty (sklepy, punkty gastronomiczne, pralnie, punkty doradztwa itd.) oraz różne podstawy ich wykonywania powodują, że odmienne mogą być zasady odpowiedzialności cywilnej w zależności od charakteru prowadzonej działalności. Podstawowym i najczęstszym w praktyce reżimem odpowiedzialności w odniesieniu do prowadzących sklepy, markety, punkty usługowe i gastronomiczne jest odpowiedzialność deliktowa (art. 415 i nast. k.c.), która będzie miała miejsce, gdy wyrządzający szkodę w sposób zawiniony naruszył nakaz czy zakaz obowiązujący (np. nie posprzątał, nie usunął lodu, śniegu itp.). Chodzi tutaj więc o zawinione zaniechanie lub zawinione działanie ze strony podmiotu prowadzącego sklep, punkt usługowy czy gastronomiczny.

Odpowiedzialność deliktowa w tego typu przypadkach oparta jest na zasadzie winy, która stanowi naczelną zasadę odpowiedzialności, a jej brzmienie wyrażono w art. 415 k.c. Zgodnie z dyspozycją przytoczonej powyżej normy prawnej „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Oznacza to, iż obowiązek naprawienia szkody powstaje jedynie w razie takiego działania lub zaniechania (nieczynienia) osoby odpowiedzialnej, które noszą znamiona winy, czyli naruszenia określonych obowiązków określonych w przepisach prawa. Biorąc pod uwagę, że przepisy prawa nakazują przestrzegać zasad bezpieczeństwa, stwierdzić należy, iż generalnym zadaniem, którego niedochowanie uzasadnia odpowiedzialność właściciela sklepu jest utrzymanie znajdującego się w jego władaniu obiektu i jego najbliższego otoczenia w należytym stanie. Zatem przypadki, w których zaniechał lub wadliwe wypełniał swoje obowiązki skutkujące szkodą mogą uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą po jego stronie. Obowiązki właściciela sklepu, punktu usługowego czy gastronomicznego dotyczą w szczególności utrzymywania nawierzchni wewnątrz lokalu, przyległych chodników w należytym stanie, przeprowadzenia okresowych kontroli, wykonywania niezbędnych prac remontowych i zabezpieczających (np. ostrzeżenie o śliskiej nawierzchni lub uniemożliwienie poruszania się po uszkodzonej posadzce). Tym samym zaniechanie lub wadliwe wypełnienie powyższych obowiązków zwykle prowadzi do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej po jego stronie. Należy w tym miejscu podkreślić, że w pewnych przypadkach nie zwalnia z obowiązku odszkodowawczego właściciela sklepu powierzenie wykonania określonych prac firmie remontującej lub sprzątającej (np. parkingu wokół marketu). W drodze ostrożnej analogii można przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2003 r. (sygn. akt II CKN 1466/00), zgodnie z którym „nawet skuteczne powierzenie czynności osobie trzeciej, które na podstawie art. 429 k.c. zwalnia od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo wykonywaniem danych czynności, nie wyklucza odpowiedzialności powierzającego za szkodę wyrządzoną jego własnym zaniedbaniem; najczęściej odpowiedzialność ta oparta będzie na art. 415 k.c.”. Pamiętać jednak należy, iż roszczenia oparte na reżimie odpowiedzialności deliktowej wiążą się z obowiązkiem wykazania przesłanek odpowiedzialności przez poszkodowanego. W tym przypadku ciężar udowodnienia okoliczności zaniechania lub niedopełnienia obowiązków przez zobowiązanego spoczywa, zgodnie z art. 6 k.c., na poszkodowanym, który dochodzi swoich roszczeń. On w razie wystąpienia szkody musi wykazać istnienie wszystkich przesłanek wskazanych powyżej w punktach 1-3, w szczególności zaś prócz uchybień obowiązkom koniecznym jest również każdorazowe ustalenie, jakich obowiązków wynikających z przepisów właściciel nie dopełnił. Dla odpowiedniego zabezpieczenia roszczeń osoby poszkodowanej konieczne jest zgromadzenie odpowiednich dowodów potwierdzających zaistniałą szkodę i jej rozmiary. Wskazać tu należy dowody z miejsca zdarzenia takiej jak: notatka policyjna lub straży miejskiej, dokumentacja medyczna opisująca proces leczenia i rehabilitacji, oświadczenia świadków zdarzenia, oświadczenia osób zamieszkujących w pobliżu, a także, jeżeli jest to możliwe zdjęcia z miejsca zdarzenia ukazujące rozmiary powstałej szkody, dokumentacja zdjęciowa, nagranie z monitoringu itp.

Istotną przesłanką odpowiedzialności cywilnej jest istnienie związku przyczynowego między niedochowaniem określonych obowiązków (działaniem lub zaniechaniem) a powstaniem szkody. Rozciąga się on na pozostałe przesłanki odpowiedzialności, ponieważ przyjęcie winy nie decyduje jeszcze o odpowiedzialności właściciela sklepu, jeśli nie można stwierdzić, że jego niedopatrzenie (niedopełnienie obowiązków) doprowadziło do danego skutku. Art. 361 k.c. stanowi, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła i w tych tylko granicach naprawienie szkody obejmuje stratę, którą poszkodowany poniósł i korzyść, którą mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Jak widać łańcuch następstw jest poważnie ograniczony, co w polskim prawie określone jest adekwatnym związkiem przyczynowym. Za normalne skutki uznaje się takie, które zwykle w danych okolicznościach następują, np. złamanie nogi wskutek upadku na uszkodzonej posadzce. Natomiast z odpowiedzialności wyłączone bedą niemożliwe do przewidzenia nietypowe skutki zdarzenia, np. nieuzasadnione naruszenie nietykalności cielesnej lub groźba jej użycia ze strony pracownika sklepu, punktu usługowego itp.

W przypadku ustalenia zaniedbań i tym samym uznania odpowiedzialności sprawca odpowiada zarówno za szkody rzeczowe – wszelkiego rodzaju uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany w swoim majątku (np. zwrot uszkodzonej garderoby, okularów ), jak i szkody osobowe – ściśle powiązane z osobą poszkodowaną, a więc będące następstwem naruszenia dóbr osobistych, lecz również powiązanych z nimi kosztów majątkowych (np. zadośćuczynienie za krzywdę, zwrot kosztów leczenia, rehabilitacji itp.). Ponadto wskazać należy, że prawo statuuje zasadę pełnego odszkodowania, co oznacza obowiązek naprawienia szkody przez sprawcę nie tylko rzeczywiście poniesionej, ale także zwrot tzw. utraconych korzyści (utraconego wynagrodzenia z powodu przebywania na zwolnieniu lekarskim). Zasadę tę wyraża art. 361 k.c., poprzez wskazanie, iż naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W razie szkody na osobie kwota należnego odszkodowania obejmować będzie również zwrot wszelkich wynikłych z tego powodu kosztów (art. 444 k.c.). Przykładowo wskazać można koszty leczenia szpitalnego, koszty rehabilitacji, zakupu odpowiednich protez, odpowiednich lekarstw, koszty zaleconej diety itp. Ponadto jeżeli na skutek wypadku poszkodowany zostanie inwalidą, odszkodowanie obejmuje także sumę potrzebną aby przygotować poszkodowanego do innego zawodu. W razie, gdyby poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Dodatkowym wydatkiem, z którym liczyć się musi sprawca jest zasądzenie na rzecz poszkodowanego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 445). W przypadku śmierci poszkodowanego wynikłej wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia w związku ze zdarzeniem, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł (art. 446 § 1 k.c.). Innym, trwającym wiele lat obowiązkiem nałożonym na sprawcę szkody może być wypłacanie osobom, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, renty (art. 446 § 2 k.c.) lub jednorazowego odszkodowania osobom bliskim poszkodowanego, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej (art. 446 § 3 k.c.). Ponadto osobom tym przysługiwało będzie roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę w związku ze śmiercią najbliższego (art. 446 § 4 k.c.).

Odpowiedzialność cywilna podmiotów prowadzących sklepy, markety, punkty usługowe, gastronomiczne itp. może być objęta dobrowolnym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzanej działalności. Oczywiście ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jest węższe w swoim zakresie od odpowiedzialności sprawcy. Jeżeli ww. podmiot posiada ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ze swoimi roszczeniami poszkodowani mogą się zgłaszać do zakładu ubezpieczeń, który jeżeli mieści się to w zakresie udzielonej ochrony ubezpieczeniowej w zamian za sprawcę będzie zobowiązany do zaspokojenia roszczeń poszkodowanych osób. Warto jednak pamiętać, iż w ramach standardowych wyłączeń ochrony ubezpieczeniowej odpowiedzialnością gwarancyjną nie są objęte szkody wyrządzone umyślnie w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu narkotyków, środków odurzających, substancji psychotropowych; wynikłe z przeniesienia chorób zakaźnych, o których istnieniu osoba objęta ubezpieczeniem wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć; wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych, do których wykonywania niezbędne jest posiadanie odpowiednich uprawnień zawodowych; wyrządzone osobom bliskim ubezpieczonego; będące następstwem zniszczenia, uszkodzenia, zaginięcia lub kradzieży gotówki, dzieł sztuki, biżuterii, przedmiotów wykonanych z metali szlachetnych, papierów wartościowych. Trzeba pamiętać, że ubezpieczenie OC gwarantuje jednak poszkodowanemu ochronę w takim zakresie jaki szczegółowo zapisano w warunkach umowy, m.in. do wysokości ustalonej sumy ubezpieczenia. Dlatego też chcąc poznać zakres w jakim odpowiada zakład ubezpieczeń należy dokładnie zapoznać się z treścią ogólnych warunków ubezpieczenia, na których taki podmiot zawarł umowę ubezpieczenia OC z tytułu prowadzonej działalności.

Dochodząc swoich roszczeń w zakładzie ubezpieczeń należy zgłosić powstałą szkodę oraz wszystkie dowody, którymi dysponujemy by możliwe było ustalenie okoliczności sprawy. Mogą to być: notatka policyjna lub straży miejskiej, dokumentacja medyczna opisująca proces leczenia i rehabilitacji, oświadczenia świadków zdarzenia, oświadczenia osób zamieszkujących w pobliżu, a także, jeżeli jest to możliwe zdjęcia z miejsca zdarzenia ukazujące rozmiary powstałej szkody, dokumentacja zdjęciowa, nagranie z monitoringu itp.

Tekst zaporzyczony, opracowanie Rzecznika Ubezpieczonych